Hooggeachte mevrouw Van der Wal, Beste Christianne, 

Wij kennen elkaar niet, maar mijn vrouw kent u wel van uw tijd in Harderwijk. U wordt en werd gezien als het talent binnen de VVD en misschien wel al de toekomstig vrouwelijk minster president van Nederland heb ik begrepen. We zijn bijna even oud, en wonen bijna op dezelfde plek in Nederland. Ik schrijf op persoonlijke titel deze brief, het is een brief om u te inspireren en stiekem ook om u een beetje te adviseren. Ik ben geen boer, mijn ouders ook niet, we hebben geen boeren in de familie, maar ik ken er wel veel.

Ter introductie van mezelf ik ben scheikundig fysicus en modelleur (TU-Delft), ik ben onderzoeker, innovator en ondernemer in Wageningen. Daarnaast mag ik soms mijn mening delen met brancheorganisaties, ministers (in het buitenland) of ambassadeurs, de meeste stellen dit wel op prijs. Mijn kennis gebied is de gehele hele agro-food sector, specifiek alle aspecten rondom duurzaamheid, technologie en de economische aspecten. Besef; deze brief voor u komt uit een goed hart, maar besef ook dat u in mijn ogen nu een grote fout maakt met uw stikstofkaart (met uw doelen). 

Mijn partner M en ik hebben een klein vrijstaand huis met een bovengemiddeld grote tuin in het midden van het land. In onze achtertuin ligt een groot stuk grasveld van ongeveer 75m² en gelukkig ons grasveld door naar de gemeentuin waar ook nog een flink stuk gras ligt waar we gewoon op kunnen uitkijken. We hebben daarnaast ook een overkapping met buitenbank en een zithoek met picknicktafel achter neergezet zodat we heerlijk buiten kunnen werken of ontspannen.

Aan de voorkant hebben een oprit voor onze twee auto’s en een voortuin. Stapje voor stapje hebben we onze achtertuin in de laatste vijf jaar aangepast naar onze wensen en nu is eerdaags de voortuin aan ook de beurt. We moeten bekken, onze voortuin is nu nog een overwoekerde warboel, of te wel vrije natuur zou je kunnen zeggen. 🙂

Een mooi ontwerp voor onze voortuin is er echter nog niet, en ook hebben we samen nog geen eisen-pakket opgesteld waarin onze doelen beschreven staan. We staan thuis voor een Ruimtelijk Ordeningsvraagstuk (= het nieuwe ontwerp en vormgeven van onze voortuin). We hebben thuis dus een RO uitdaging liggen; net als Nederland deze nu in mijn ogen heeft.

Het stikstofdebat zou helemaal niet moeten gaan over stikstofemissie of depositie, en zeker niet over de RIVM modellen (die idd niet zo goed kloppen). Het debat was impliciet een RO vraagstuk voor heel Nederland. Het stikstofdebat zou in mijn ogen veel explicieter over de vraag “hoe richten we Nederland opnieuw in de komende pakweg twintig jaar” moeten gaan. 

Het stikstofdebat … is dus geen stikstofdebat! Althans, als je er rationeel naar kijkt. 

Terug naar onze eigen voortuin thuis. Enkele opties die wij hebben en die we samen evalueren:

• Niks doen en verder laten verwilderen. Dit kost geen geld, geen tijd, maar onze buren zullen gaan klagen vroeg of laat denken we. We laten de natuur dan wel zijn gang gaan.
• Alles weghalen en ook een grasveld neerleggen. Dit lijkt groen (maar het is een monocultuur) en we moeten frequent maaien. Deze optie vinden we iets te saai.
• Alles gewoon weghalen en tegels neerleggen. “Wauw, nooit meer hoeven maaien, en veel plek voor gasten die met een auto komen”, maar lelijk wordt het wel. Het kost ook eenmalig een paar centen. Dit gaan we zeker niet doen.
• De oprit iets vergroten, nieuwe bomen en struiken plaatsen, borders met plantjes en bloemen. Oftewel een een heel nieuw integraal ontwerp maken. De oude stenen zetten we daarna wel op marktplaats en als iemand een plantje wilt hebben, be our guest. Een beetje natuur dus, een beetje cultuurgrond, een beetje ‘stad’ in onze voortuin dus.

Zoals onze voortuin, zo staat Nederland er nu eigenlijk ook voor, we zullen eerst aan land-development, aan Ruimtelijke Ordening moeten gaan doen. Dat is onze werkelijke uitdaging.

We moeten snel met een nieuwe ontwerp voor de toekomst komen. Hoe willen we Nederland gaan vormgeven is dus de vraag? Dit lijkt erg op de vraag die mijn ouders (mijn pa heeft meegeholpen aan het ontwerp van de Flevopolder) tientallen jaren geleden ook probeerde te beantwoorden. Net als bij onze eigen voortuin zijn er echter fysieke grenzen, zijn grenzen aan het financiële budget, en kan je een discussie hebben over mooi of lelijk (met of zonder de buren erbij te betrekken?). Nederland heeft daarnaast nog een paar extra grenzen (boundaries worden die genoemd in de chemie) die minder relevant zijn voor onze eigen kleine voortuin thuis. Denk hierbij aan: 

• de wens om de totale CO2 uitstoot van ons landje te verlagen, 
• de wens om om minder stikstof (NOx en Ammoniak) te emitteren naar de lucht (ik praat nu bewust nu even over emissies en niet over depositie of effect van depositie kwaliteit van natuur), 
• het oppervlak water schoner te maken en houden, 
• maar ook de wens om extra woningen te realiseren en voldoende plek om te recreëren te maken.  

Het lijkt in de klassieke media de laatste weken alleen te gaan over de RIVM modellen, over de juistheid van van droge depostie en de KDW, of de werkelijke kwaliteit van onze natuurgebieden. Maar ik zie dat niet zo, dat zijn maar echt deelonderwerpen. Het zou op dit moment ook niet moeten gaan over de individueel boeren en hun vee en stallen. Het zou dus nu ook niet moeten gaan over opkoopregelingen of verplaatsingen. Neen, we staan als hele samenleving in de basis alleen mar voor een klassiek Ruimtelijke Ordening vraagstuk. Natuurlijk zit Nederland ‘op slot’ (is dat echt zo, of waren we juridisch onhandig met PAS in Den Haag?), en laten we juist daarom eerst breder en integraler gaan kijken naar dit (RO) dossier.

Nederland heeft een totaal oppervlak van 41.543 km2 waarvan 18,41% water aldus wiki. We leven in een dichtbevolkt landje met 424 inwoners per km2 en totaal 17.6 miljoen mensen. Volgens CBS groeien we door naar rond de 20 miljoen personen in 2060. Maar er zijn ook 1,7 miljoen runderen, 100 miljoen kippen en ongeveer 12 miljoen varkens. En dan willen we ook nog mooie(re) parken, extra natuur, schoner water, grotere bossen, meer biodiversiteit en/of ook voldoende vakantieparken (en nog veel meer willen wij veeleisende burgers). Al deze mensen en dieren hebben een plekje nodig in ons kleine kikkerlandje. In het recente verleden hebben we daarom de Flevopolder gemaakt (1400 km2), en dat hielp even. We hebben ook nieuwe wijken (Bijlmer, VINEX) en zelfs compleet nieuwe steden gebouwd. Nu in de randstad gaat iedereen langzamerhand wel wennen aan wonen in ‘hoogbouw’. Maar we houden hoe dan ook nog de chemische grenzen t.a.v. CO2 en Stikstof en fysieke grens t.a.v. de 41.543 km2 oppervlak.

RO gaat dus om het KIEZEN hoe de ruimte in te vullen. Het RO ontwerp en managementproces is er om de beperkt beschikbare chemische en fysieke ruimte van Nederland te verdelen over alle mensen alle bedrijven, onze dieren, de gewenste natuur, wonen, werken en recreëren dus. RO is overigens geen wetenschap.

Een paar voorbeelden van mogelijke uitkomsten van dit ontwerpproces:

• Meer mensen en dieren in Nederland? Dan gaat dat automatisch ten kosten van natuur en mogelijkheid tot recreëren. Daar kunnen we voor kiezen hoor!
• Willen we vooral meer diverse natuur? Dan moeten we minder dieren gaan houden (of minder mensen 😉 ) of zwaar inzetten op technische innovaties zoals de beroemde varkensflats in Rotterdam.
• Willen we ook meer mensen in ons kikkerlandje en ook behoudt van de natuur? Dan moeten we meer hoogbouw gaan plaatsen in de randstad, maar is de wens van velen om een eigen huis en tuin te hebben niet meer haalbaar in de toekomst. Jij en ik hebben dan geluk met onze vrijstaande huizen met grote tuinen.
• Gewoon doorgaan op de huidige manier? Dan kunnen we ook enkele N2K gebieden opgeven (zie daarover Louise Fresco in NRC). Of kunnen we de boeren gaan dwingen dat alle koeien en varkens op stal gaan staan (maar we willen ook koeien in de wei). Of gewoon PAS wetgeving negeren of veranderen. PAS was immers niet een Brussels maar een NL construct.
• Wat ook kan alle zware industrie (DSM, TATA, SHELL) en alle benzine auto’s het land uit? De reductie op NOx geeft misschien ook ruimte om wat door te ploeteren. 

De keuzes die je kunt maken en de opties die daaruit rollen zijn groot. En dat denk- en ontwerpproces heeft werkelijk niks te maken met correcte of incorrecte wetenschap. RO is bij uitstek juist een onderwerp voor de politiek in Den Haag en het debat in de kamer (in alle transparantie).

Horen we ons kabinet dergelijke afwegingen en keuzes expliciet maken?** Nee! Waarom denken we dan dat de LNV ambtenaren onder leiding van u een stikstofkaart moeten laten maken? Dit werkelijk RO-vraagstuk moet dus heel snel op de agenda van ons kabinet in Den Haag gezet worden. Niet stikstof-reductie bij de boeren als single topic dus. Het gaat om vorming van ons landje, onze toekomst dus! Zolang we geen nieuw ontwerp hebben moeten we zeker niet te rap 25 miljard uitgeven en daarmee het kind met het badwater weggooien. Vooralsnog zeg ik daarom “laten de boeren met rust!” het komende jaar en ga terug naar de tekentafel.

Mijn eerste tip is daarom om uw titel van “minister van stikstof” te veranderen in “minister van ruimtelijke ordening (RO)”, in die hoedanigheid kan dan een toekomstplan voor Nederland gemaakt worden. Een plan waarbij alle betrokken – dus naast boeren, ook industrie, transport, wonen, en natuur – aan tafel komen te zitten. Iedereen moet wat gaan inschikken dat is duidelijk, maar laten we nu proberen te voorkomen dat we in het beroemde boek Animal Farm terecht komen (“all pigs are equal but some are more equal then others”. Boeren zijn boos om dat ze voelen als tweederangs burgers behandeld te worden, ze doen al veel en zijn nu weer als eerste ‘de klos’ (althans zo ervaren ze dat).

Mijn tweede tip is dat u lekker ontspannen op vakantie gaat, en na uw vakantie om te beginnen die kleurplaat per direct intrekt, uw functie titel dus gaat veranderen en gewoon eerst maar de gesprekken aangaat met de hierboven alle betrokken actoren. Tenslotte hou de plan-makerij rondom RO ook in Den Haag (en laat u helpen door de private sector we hebben fantastische ingenieurs en ontwerp bedrijven in Nederland!), Nederland is te klein en RO is te gespecialiseerd om RO door te schuiven naar de provinciehuizen, die hebben niet de mankracht en expertise om daar het wiel opnieuw uit te vinden.

Ik wens u veel sterkte in deze ook voor u persoonlijk lastige tijden.

Met vriendelijke groet,

ir. Wouter de Heij 

Scheikundig Technoloog – TU-Delft
Voedseltechnoloog – Wageningen
Duurzaam innovator & ondernemer – Wageningen

** niet helemaal waar. Tjeerd de Groot (D66) is al jaren helder, “hij wilt gewoon 50% minder dieren in Nederland”.