De NOVA-classificatie is een opkomend systeem dat voedsel indeelt op basis van de mate van bewerking. Het heeft de afgelopen jaren veel aandacht gekregen in wetenschappelijke en voedingskringen. Voorstanders prijzen de NOVA-classificatie omdat het inzicht biedt in de voedselbewerking en de potentiële gezondheidseffecten van verschillende voedingsmiddelen (wat generiek niet zo is in mijn ogen). Het systeem heeft daarom ook kritiek gekregen vanwege de beperkingen en mogelijke negatieve gevolgen van deze classificatie. Hier een blog met voor en nadelen, maar eerst “wat is NOVA?” nu eigenlijk?
Inleiding, wat is de NOVA-classificatie?
De NOVA-classificatie, ontwikkeld door de Universiteit van Sao Paulo, deelt voedingsmiddelen in op basis van hun bewerkingsgraad. Het classificeert voedingsmiddelen in vier groepen op basis van de mate van bewerking. De classificatie houdt voornamelijk rekening met het toevoegen van ingrediënten aan voedingsmiddelen. Hier zijn de vier groepen (Hier ook de toelichting in het Engels):
- Onbewerkte of minimaal bewerkte voedingsmiddelen:
Dit zijn voedingsmiddelen die direct afkomstig zijn van planten of dieren. Ze kunnen licht bewerkt zijn door bijvoorbeeld malen, drogen, fermenteren, pasteuriseren, koelen of invriezen. Er worden geen oliën, vetten, zout, suikers of andere ingrediënten aan toegevoegd. Voorbeelden zijn groenten, fruit, aardappelen, onbewerkt vlees, eieren, melk en yoghurt zonder toevoegingen. - Bewerkte culinaire ingrediënten:
Dit zijn ingrediënten zoals oliën, vetten, zout, suiker, honing, kokosvet en boter die vaak worden gebruikt in combinatie met voedingsmiddelen uit groep 1. - Bewerkte voedingsmiddelen:
Dit zijn producten die industrieel zijn bereid met behulp van zout, suiker, olie of andere ingrediënten uit groep 2 om de voedingsmiddelen te conserveren of meer smaak te geven. Deze voedingsmiddelen bestaan meestal uit twee of drie ingrediënten en kunnen nog steeds herkenbaar zijn als varianten van het oorspronkelijke voedingsmiddel. Voorbeelden zijn ingeblikte groenten of fruit, tomatenextracten, versbereid brood, kaas, fruit in siroop, gezouten of gerookt vlees of vis, gezouten noten en gefermenteerde alcoholische dranken. - Ultra-bewerkte voedingsmiddelen:
Dit zijn industrieel bereide voedingsmiddelen die grotendeels of geheel bestaan uit bewerkte voedselcomponenten, zoals oliën, vetten, suiker, zetmeel, eiwitten, en/of gesynthetiseerde stoffen uit laboratoria, zoals smaakversterkers, kleurstoffen en voedseladditieven. Industriële technieken zoals extrusie, persen en bakken worden hiervoor gebruikt. Voorbeelden zijn chips, koekjes, ijs, ontbijtgranen, chocolade, frisdranken, gezoete yoghurt, pizza, hamburgers, hotdogs en babyvoeding.
De NOVA-classificatie heeft vanuit het veld veel kritiek gekregen vanwege het feit dat het zich uitsluitend richt op de classificatie van voedingsmiddelen op basis van “bewerking”, zonder rekening te houden met hun voedingswaarde en gezondheidseffecten. Dit heeft geleid tot tegenstrijdigheden met de algemene voedingsadviezen (waar ook best kritiek op te geven valt, lees hier over Softpaleo). Een opvallend voorbeeld is de aanbeveling van NOVA om de consumptie van voedingsmiddelen uit groep 3 te verminderen, terwijl veel van deze voedingsmiddelen, zoals volkorenbrood, ingeblikt groente en fruit, en kaas, juist passen binnen een gezond voedingspatroon en worden aanbevolen in de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. Dit laatste systeem is overigens ook niet ‘perfect’ en daarom praat ik liever over Richtlijnen Goede Voeding 2025 (aka Softpaleo, ooit mede opgezet met Ralph Moorman).
Een ander dubieus gevolg van de NOVA-classificatie is dat verrijkte voedingsmiddelen en zuigelingenvoeding worden ingedeeld in NOVA 4, wat impliceert dat ze “ultrabewerkt” zijn en daarmee “ongezond”. Hierdoor vallen deze producten in dezelfde categorie als hotdogs, hamburgers en koekjes. Dit is verwarrend omdat zuigelingenvoeding essentiële voedingsstoffen biedt voor een kwetsbare doelgroep. Het ontbreken van een beoordeling op basis van voedingswaarde en gezondheidseffecten in de NOVA-classificatie draagt bij aan deze verwarring. Een zelfde kritiek kan gegeven voor worden moderne vleesvervangers en zuivel-analogen, deze zijn volgens NOVA ook ultrabewerkt, maar voldoen wel sterk in een behoefte om duurzamer te kunnen consumeren en minder dierlijk eiwit.
Het is duidelijk dat de NOVA-classificatie tekortschiet in het meenemen van belangrijke aspecten zoals voedingswaarde, de duurzaamheidswaarde en gezondheidseffecten bij het classificeren van voedingsmiddelen. Dit beperkt de bruikbaarheid en betrouwbaarheid ervan als richtlijn voor gezonde voedingskeuzes en in communicatie naar consumenten sterk. Het is essentieel om een holistischer benadering te hanteren die rekening houdt met zowel de mate van bewerking als de voedingswaarde en gezondheidseffecten als duurzaamheidseffecten, om consumenten correcte en betrouwbare informatie te bieden bij het maken van voedingskeuzes. Een niet eenvoudige opgave.
Vier voor- en nadelen van de NOVA-classificatie op een rijtje
Hoewel de NOVA-classificatie op het eerste gezicht lijkt te leiden tot een onderscheid tussen gezonde en ongezonde producten, is er dus ook veel kritiek op de classificatie. De belangrijkste kritiek is dat de classificatie alleen rekening houdt met de mate van bewerking en geen rekening houdt met de voedingswaarde, duurzaamheid en gezondheidseffecten van voedingsmiddelen. Hieronder vier voordelen en nadelen van NOVA nader uitgewerkt.
Voordeel 1: Inzicht in voedselbewerking en voedingswaarde
Een van de belangrijkste voordelen van de NOVA-classificatie is het bieden van inzicht in de mate van bewerking van voedingsmiddelen. Het helpt consumenten en gezondheidsprofessionals om bewuste keuzes te maken en de consumptie van sterk bewerkte voedingsmiddelen te beperken. Een relatie waar we maar zeer weinig van weten. Bovendien stelt het classificatiesysteem onderzoekers in staat om de relatie tussen voedselbewerking en gezondheidsresultaten verder te bestuderen. Door de voedingswaarde en de samenstelling van voedingsmiddelen te analyseren, kan de NOVA-classificatie bijdragen aan een beter begrip van de mogelijke gevolgen van voedselbewerking op de gezondheid. Hiermee heeft NOVA een kans om ingezet te worden in fundamenteel onderzoek rondom voeding en gezondheid.
Voordeel 2: Richtlijnen voor voedingsbeleid en -interventies
Een ander voordeel van de NOVA-classificatie is het potentieel om te dienen als basis voor voedingsbeleid en -interventies. Het classificatiesysteem kan bijdragen aan de ontwikkeling van richtlijnen die gericht zijn op het verminderen van de consumptie van sterk bewerkte voedingsmiddelen en het bevorderen van een gezonder voedingspatroon. Door het identificeren van de voedselcategorieën die het meest bijdragen aan ongezonde voedingspatronen, kunnen beleidsmakers gerichte maatregelen nemen om de volksgezondheid te verbeteren. Vooralsnog is dit voordeel ook tegelijkertijd een nadeel, gezonde voeding gaat immers over voedingspatronen en niet over producten.
Nadeel 1: Complexiteit en subjectiviteit van classificatie
Een van de belangrijkste nadelen van de NOVA-classificatie is de complexiteit en subjectiviteit ervan. Het classificeren van voedingsmiddelen op basis van bewerkingsniveaus is een uitdagende taak, omdat verschillende factoren in overweging moeten worden genomen. Bovendien kunnen sommige voedingsmiddelen ambigu zijn in termen van classificatie. Dit kan leiden tot inconsistenties en verschillende interpretaties van de classificatie, wat de betrouwbaarheid en bruikbaarheid ervan kan beïnvloeden. Hierboven zijn de voorbeelden genoemd inclusief vleesvervangers, babyvoeding en bakkerijproducten. De kans dat NOVA in communicatie richting consumenten gebruikt kan worden is derhalve laag.
Nadeel 2: Gebrek aan onderscheid in voedingskwaliteit
Een ander kritiekpunt op de NOVA-classificatie is het gebrek aan onderscheid in voedingskwaliteit binnen dezelfde bewerkingscategorieën. Voedingsmiddelen die als “ultrabewerkt” worden geclassificeerd, kunnen aanzienlijk variëren in termen van voedingsstoffen en ingrediënten. Sommige ultrabewerkte voedingsmiddelen kunnen bijvoorbeeld veel toegevoegde suikers en ongezonde vetten bevatten, terwijl andere juist een meer gebalanceerde voedingswaarde kunnen hebben. Het gebrek aan differentiatie in voedingskwaliteit binnen dezelfde categorie kan consumenten in verwarring brengen en hun vermogen om gezonde keuzes te maken belemmeren.
Conclusie: een negatief advies voor beleid en communicatie.
De NOVA-classificatie heeft zowel voor- als nadelen bij het classificeren van voedingsmiddelen op basis van bewerkingsniveaus. Het biedt inzicht in voedselbewerking en kan dienen als basis voor voedingsbeleid en -interventies. Aan de andere kant is de classificatie veel complex en ook nog eens subjectief, en kan het gebrek aan differentiatie in voedingskwaliteit binnen dezelfde categorieën problematisch zijn.
Het is belangrijk om deze voor- en nadelen in overweging te nemen bij het gebruik van de NOVA-classificatie als richtlijn voor gezonde voedingskeuzes en beleidsvorming. Vooralsnog is een negatief advies te geven rondom de inzet van NOVA-classificatie voor beleid en communicatie doeleinden wat mij betreft. Eventueel is verder fundamenteel onderzoek nodig om de validiteit en bruikbaarheid van dit classificatiesysteem te verfijnen en te verbeteren. Maar ondertussen lijft grote twijfel vooralsnog hebben.