Ik ben van plan om eerdaags -nu veel te druk op het werk- nog een stukje te schrijven over PCR-testen en daarin ook aan te geven dat ik denk dat we collectief vreselijk in ‘paniek’ geraken door verkeerde interpretaties van de PCR-positief test resultaten, en door verkeerde inzet van data via de reguliere media. Om mijn belangrijkste drie bezwaren alvast te noemen a) PCR positief is niet gelijk aan ziek, ziek geweest of besmettelijk, b) fouten bij monstername en statistiek van PCR zorgt voor false positives, en c) we moeten niet kijken naar de absolute PCR positieven, wel naar ziekenhuisopnamen, naar ICR opnamen en naar sterfte.
Voordat ik daar weer wat over schrijf, eerst terug naar een risico-analyse. Alle maatregelen doen we immers vooral omdat we vinden dat de risico’s van ‘gewoon leven’ te groot zijn. Dus dat roept de vraag op, hoe groot zijn die risico’s nu eigenlijk? Simpele vraag, maar om die te beantwoorden kunnen we veel meer deelvragen stellen:
- Wat zijn de risico’s van een individu? En voor welke subpopulatie?
- Zijn deze risico’s afhankelijk van locatie en jaargetijde (spoiler: ja).
- Wat zijn de risico’s voor onze hele samenleving?
- Wat zijn naast directe gezondheidsrisico’s ook indirecte risico’s?
- Wat zijn de risico’s voor ons allemaal op langere termijnen?
Ik wil me in dit blogje echter beperken tot de directe gezondheidsrisico’ voor een individu. Een individu kan ziek worden, maar in extreme gevallen ook sterven. Een KPI voor sterfte is de IFR. Op 5 april schreef ik voor het eerst hierover, ik schatte op basis van beperkte gegevens en het combineren van meerdere databronnen dat de IFR gelijk was aan 0,9%. Hoog dus. Gedurende de week erna ben ik wat ondergronds gegaan, ik heb vooral mijn data-analyses in excel uitgevoerd, en gepubliceerd op YouTube. Op 25 april heb ik een soort van kritische reflectie geschreven, kijk hier maar. In maart was onze kennis nog niet zo groot.
Waar staan we nu dan in september? Moeilijk te zeggen, op 20 mei beredeneerde ik dat er 10.000 tot 12.000 doden zijn (helft via officiële cijfers RIVM, echter totaal aantal via oversterfte cijfers CBS). Het aantal cumulatieve besmettingen beredeneerde ik te zitten tussen de 7,5-8,8% van alle Nederlanders, of te wel tussen de 1,3 en 1,5 miljoen besmette Nederlanders cumulatief. Deel ik deze twee getallen op elkaar dan kwam ik op 20 mei 2020 uit op een IFR van 0,7%-0,9%. Hoog, te hoog zeg ik met de wijsheid van nu.
Uit de losse pols zeg ik daarom echter sinds juli: “mijn schatting van de IFR ligt tussen de 0,5% en 0,7%”. Maar eerlijk? Ik heb daar geen bewijs voor. Stel dat deze schatting klopt, dan zeg ik daarmee eigenlijk dat er tussen de 1,4 en 2,4 miljoen mensen besmet zijn. Het aantal sterfgevallen ligt immers tussen 6000 en 12.000 en dat is een vrij goed hard meetpunt, maar het aantal besmettingen kan je alleen maar grof inschatten. Maar nogmaals ik weet het niet. Echt niet. Maar volgens mij weet niemand het, dus ook het RIVM kan het niet weten.
Laat ik eens proberen in de gedachten van Van Dissel en zijn RIVM-collega’s te kijken. Van Dissel ‘gokte’ gisteren op 22 september dat er in Nederland 1 miljoen mensen besmet zijn geweest. Bij een sterfte van 6000 (=officieel getal van RIVM) zou de IFR dan 0,6%. Of je pakt de 11.000 tot 12.000 oversterfte en dan kom je uit op 1%. Ik zie deze getallen echt als een te hoge IFR waarden. Maar ook dat kan ik dus niet bewijzen. RIVM baseert zich overigens op de Pienter steekproef en ze geven aan dat het Sanquin bloedonderzoek uitkwam half mei 2020 op 5,4% van de bevolking met antistoffen (= 1 miljoen Nederlanders).
We zijn ongeveer 16 weken verder en op basis van PCR testen (waar ik niet super veel vertrouwen in heb als monitoringsinstrument, zie ook het terecht kritische blogje opMaurice.nl) en een inschatting van een besmettelijkheid van een weekje van een COVID drager, kan je ook zeggen, er lopen ongeveer 20.000 tot 40.000 mensen met een besmetting rond in Nederland. En met een Rt van ongeveer 1 en een besmettelijkheid van een weekje kan je ruwweg afschatten: 320.000-720.000 mensen extra besmet gedurende einde mei en nu. Tel ik dit op bij de 1,3 tot 1,5 miljoen (mijn 20 mei schatting dus), dan zouden nu tussen de 1,6 en 2,2 miljoen mensen het virus gehad hebben in Nederland. Maar ondertussen zijn er een paar honderd extra mensen gestorven aan COVID sinds mei dit jaar; de sterfte door COVID is derhalve nog steeds gelijk aan rond de 11.000 mensen, en IFR is dan : 0,5% -0,7%. … en dat was mijn schatting ook al in mei 2020.
Twee andere uitspraken dan maar: Maanden geleden schatte de CDC (Amerikaanse RIVM in dat de IFR ronde de 0,3% ligt. Dan zijn er kamervragen gesteld door PVV en op 3 juli 2020 was het antwoord van onze Minister de Jonge schat de infection mortality rate (IFR) van COVID-19 op 0,32% tot 1.00%.
Op basis van PCR testen schat het RIVM zelf in dat er tussen de 60.000 en 100.000 mensen besmet zijn. (zie technische briefing van deze week) Tel ik weer 16 weken dan zou je ook kunnen beredeneren dat er tussen de 960.000 en 1.600.000 mensen extra besmet geraakt zijn t.a.v. de Sanquin 18 mei schatting van 1 miljoen. Cumulatief, zou de argumentatie van RIVM dus kunnen zijn, zijn er dan tussen de 2 en 2,6 miljoen mensen besmet zijn geraakt sinds het begin van de uitbraak in maart. Een IFR berekening met 6000 sterfgevallen laat dan zien: IFR = 0,23%-0,3% (het RIVM zou dan consistent zijn met deze manier van denken). Alternatief is 12.000 COVID sterfgevallen, en dan kom je uit op een IFR van 0,5%-0,6%
Kunnen jullie me nog volgen? Neen, hierbij een korte samenvatting:
- Imperial Collega maart 2020: IFR = 0,9%
- Mijn schatting op 20 mei: IFR = 0,7% – 0,9%
- Mijn schatting sinds juli: IFR = 0,5% – 0,7%
- Schatting CDC: IFR = 0,3%
- Schatting minister de Jonge: IFR = 0,32% – 1,0%
- Mijn schatting nu: IFR = 0,5% – 0,7%
- Schatting op basis data van RIVM: IFR = 0,6% – 1,0%
- Schatting RIVM als je daar wat rationaliteit op zet: IFR = 0,3-0,6%
Recent in een app-groepje met wat experts zitten debatteren. Er was een soort van wetenschappelijke consensus dat er nu ongeveer 12% van de Nederlanders besmet is geweest (misschien 10% dus iets lager), het zou dan gaan om 2,2 miljoen mensen ongeveer (ondergrens 1,8M). Over de (over)sterfte door corona was er geen echte consensus. Wel dat het meer is dan de officieel RIVM cijfers, maar zeker minder dan 12.000 die CBS aan oversterfte. Laat ik daarom in het midden gaan zitten 9.000 sterfgevallen. IFR is dan 0,4%. Flink lager dan 1,0% in elk geval, en ook lager dan 0,7%.
Oef, duizelt het ook al bij jullie?
Nu is de sterfte kans zeer laag als je onder de 60 jaar bent. Stel daarom dat we ouderen extra gaan beschermen. Stel dat we het virus gewoon ‘loslaten’ op jongeren, dan neemt het aantal besmettingen toe (met bijvoorbeeld 100.000 per week). In dat geval hebben we aan het einde van het jaar (met nog 13 weken te gaan) nog eens 1.300.000 extra besmettingen. De teller neemt dan toe naar ongeveer 3,5 miljoen besmettingen. En stel dat dit vrijwel geen effect heeft op de totale sterfte, dan zou de IFR zakken naar 0,35% ongeveer, of zelfs nog lager. Dit lijkt een louter theoretische exercitie, maar de IFR zakt gewoon gestaan als meer jongeren (en ouderen tot 60) besmet raken, een beetje ziek worden maar niet sterven. De gemiddelde populatie IFR zou zo maar eens kunnen zakken naar 0,2%-0,3% in de komende 3 maanden aangezien de veel kwetsbare ouderen immers al zijn gestorven in maart, april en mei. En dan met een IFR van ronde de 0,3% zit je mbt orde grootte akelig dicht bij de IFR van een heel stevig griepvirus. met dit soort getallen blijft COVID zeker een factor 2-5x gevaarlijker dan een supergriep verspreiding zoals in 2017-2018 maar is het geen killer virus zoals we in begin maart 2020 dachten.
Is dit een onzin analyse? Nu in mijn ogen totaal niet! Maar ik krijg wel graag feedback op deze analyse. Ik kan daarom vandaag op 23 september 2020 niets anders concluderen dan dat:
- We vooral ouderen boven de 60 jaar moeten blijven beschermen en hen extra moeten monitoren (met PCR met duplo of triplo monstername).
- Dat het blijven monitoren van jongeren onder de 30 met PCR zonde van het geld is. Beter is het om riool goed te monitoren of vooral goed naar ziekenhuisopname, IC en oversterfte te kijken. En hulpverleners.
- Extra maatschappelijke maatregelen nemen is niet nodig voor het gros van de bevolking. Paniek zaaien is echter ook niet nodig. Er is immers geen spraken van een tweede golf! De kans wordt wel iets groter bij de start van het griep-seizoen (typisch vanaf week 46).
- We moeten vooral tijd en geld inzetten in a) opbouw en behoud van extra IC capaciteit, b) specifiek programma’s voor ouderen en nog specifieker hen die in een verzorgingstehuis zitten.
- Door jongeren gestaag te (laten) besmetten, bescherm je straks ook alle ouderen. Dit natuurlijk in de veronderstelling dat we alle ouderen goed gaan beschermen in het komende half jaar. Jongeren weten heus dat ze voorzichtig moeten zijn bij hun ouders of opa’s en oma’s.
- Individuele ouderen die niet beschermd willen worden, zijn niet verplicht zich aan de voor deze groep ingestelde maatregelen te houden. Het blijft wat mij betreft een prive keuze.
- Iedereen tot 60 jaar gaat voluit werken (gedeeltelijk thuis als het kan wat mij betreft), accepteert dat grote groepen binnen die veel lawaai maken (bij slechte ventilatie omstandigheden) een heel slecht idee blijft. En al die andere adviezen dit ik op 23 mei al schreef … …
Om heel scherp en zelfkritische af te sluiten? Deze gemiddelde IFR berekeningen in dit blogje is voor “gemiddeld” Nederland (als populatie dus) daar hebben we weinig aan. De IFR is immers exponentieel afhankelijk van de leeftijd (en enkele andere aspecten waaronder waarschijnlijk overgewicht). Daarnaast gaat het vooral ook om de kans om werkelijk besmet te kunnen worden, en waar en wanneer je besmet kunt worden, en de ernst van de ziekte als je besmet wordt (en succes van de behandelmethodes). Deze aspecten bepalen het overall risico-profiel per individu per locatie per moment in het (griep)seizoen. Dus nog maar twee blogjes over risico’s schrijven dus in de komende week.